Gorzkie żale są nabożeństwem ku czci Męki Pańskiej połączonym z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i kazaniem pasyjnym. Odprawiane są w niedzielne popołudnia w okresie  Wielkiego Postu. W wielu parafiach praktykuje się odprawienie Gorzkich żali również w Wielki Piątek. Gorzkie żale są tradycją polską, której początki datuje się na 1707 rok, kiedy to pierwszy raz zostały odprawione w kościele Świętego Krzyża w Warszawie.

Nabożeństwo w swojej strukturze nawiązuje do dawnej Jutrzni. Składa się z: pobudki, wzbudzenia intencji, hymnu i dwóch pieśni. Ponadto dzieli się je na trzy części. W każdą niedzielę Wielkiego Postu odprawia się pobudkę (której tekst jest ten sam) a także jedną z części. W pierwszej części rozważa się cierpienia Jezusa od momentu modlitwy w Ogrójcu do momentu oskarżenia przed sądem. Pierwszą część odprawia się w I i IV niedzielę Wielkiego postu. W drugiej części rozważa się co Pan Jezus wycierpiał od chwili oskarżenia do chwili ukoronowania cierniową koroną. Tę część odprawia się w II i V niedzielę Wielkiego Postu. W części trzeciej rozważane są cierpienia Jezusa od momentu cierniem ukoronowania do śmierci na krzyżu. Ta część odprawiana jest w III niedzielę Wielkiego postu i Niedzielę Palmową.

Struktura nabożeństwa:

• Wystawienie najświętszego Sakramentu
• Pobudka (Gorzkie Żale przybywajcie…)
• Intencja nabożeństwa
• Hymn
• Lament duszy nad cierpiącym Jezusem (Pieśń I)
• Rozmowa duszy z Matką Bolesną (Pieśń II)
• Któryś za nas cierpiał rany
• Kazanie pasyjne
• Błogosławieństwo Najświętszym Sakramentem i repozycja

Przebieg nabożeństwa jest też uzależniony od lokalnych zwyczajów dlatego mogą wystąpić w nim także dodatkowe śpiewy, litanie, antyfony, czy suplikacje.

Gorzkie żale nie mogą być odprawiane w trakcie Mszy świętej. Mogą ją poprzedzać lub następować po niej. Za pobożny udział w Gorzkich żalach w kościele przez Wielki Post można raz w tygodniu dostąpić odpustu zupełnego pod zwykłymi warunkami.

Michał Pięt